ભારતીય વિદેશ મંત્રીએ પણ તાજેતરમાં સ્વીકાર્યું હતું કે બેવડી નાગરિકતા અંગેની ચર્ચા હજુ પણ સક્રિય, પ્રવાસી લીગલ સેલ દ્વારા PIL કરાઇ
ભારતીય ડાયસ્પોરા માટે ડ્યુઅલ સિટીઝનશિપની (Dual Citizenship) હિમાયત કરતી દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં એક જાહેર હિતની અરજી (PIL) દાખલ કરવામાં આવી છે. વિદેશમાં રહેતા લાખો ભારતીય મૂળના લોકોને તેની અસર પડી શકે છે.
એડવોકેટ રોબિન રાજુ દ્વારા માઇગ્રન્ટ્સના કલ્યાણ માટે કામ કરતી બિન-સરકારી સંસ્થા, પ્રવાસી લીગલ સેલ દ્વારા સબમિટ કરવામાં આવેલી અરજી, વિદેશ મંત્રાલય (MEA) અને ગૃહ મંત્રાલય (MHA)ને યોગ્ય પગલાં લેવા વિનંતી કરી છે. વિદેશી નાગરિકત્વ મેળવનાર ભારતીયો માટે બેવડી નાગરિકતા સક્ષમ કરવાની માગ સાથે હાલ આ PIL દાખલ કરાઇ છે.
PILમાં મુખ્ય વાત, ભારતને થઇ શકે છે ફાયદો
અરજીમાં ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે ભારતીય ડાયસ્પોરાના ઘણા સભ્યો ભારતમાં જન્મ્યા હતા પરંતુ રોજગાર અથવા વ્યવસાયની તકો માટે વિદેશમાં ગયા હતા. વિદેશી નાગરિકત્વ પ્રાપ્ત કર્યા પછી, આ વ્યક્તિઓ વફાદારીના ત્યાગને કારણે નહીં, પરંતુ વ્યવહારિક કારણોસર, તેમની ભારતીય નાગરિકતા આપમેળે જતી રહે છે. અરજીમાં એવી દલીલ કરવામાં આવી છે કે દ્વિ નાગરિકતાને મંજૂરી આપવાથી રોકાણ, વેપાર, પર્યટન, પરોપકાર, શિક્ષણ અને સાંસ્કૃતિક યોગદાનમાં વધારો કરીને ભારતને નોંધપાત્ર રીતે ફાયદો થઈ શકે છે.
અરજીમાં એલ.એમ. સિંઘવીની અધ્યક્ષતામાં 2002ની ઉચ્ચ-સ્તરીય સમિતિના અહેવાલનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં બેવડી નાગરિકતાની શક્યતાની ભલામણ કરવામાં આવી હતી. આના પગલે, 2003 ના નાગરિકતા સુધારણા અધિનિયમે તેના ઉદ્દેશ્યોમાં સ્પષ્ટપણે જણાવ્યા મુજબ, બેવડી નાગરિકતા પ્રદાન કરવાના હેતુ સાથે, ઓવરસીઝ સિટીઝન ઓફ ઈન્ડિયા (OCIs) ની નોંધણી માટે મંજૂરી આપી હતી. 2005 ના નાગરિકતા સુધારા કાયદાએ આ લક્ષ્યને વધુ સમર્થન આપ્યું હતું.
2015 અને 2021ની વચ્ચે 924,000એ ભારતીય નાગરિકતા ત્યજી દીધી
લોકસભામાં રજૂ કરાયેલા ગૃહ મંત્રાલયના ડેટા અનુસાર, 2015 અને 2021 ની વચ્ચે 924,000 થી વધુ ભારતીય નાગરિકોએ તેમની નાગરિકતાનો ત્યાગ કર્યો હતો. વિદેશ મંત્રીએ પણ તાજેતરમાં સ્વીકાર્યું હતું કે બેવડી નાગરિકતા અંગેની ચર્ચા હજુ પણ સક્રિય છે. અરજીમાં નોંધ્યું છે કે ભારતીય બંધારણ બેવડી નાગરિકતા પર પ્રતિબંધ મૂકતું નથી. કલમ 9 સ્વેચ્છાએ બીજી નાગરિકતા પ્રાપ્ત કરવા પર ભારતીય નાગરિકતા ગુમાવવાનો ઉલ્લેખ કરે છે, પરંતુ કલમ 11 સંસદને નાગરિકતાની જોગવાઈઓને બદલવા અથવા સમાપ્ત કરવાની સત્તા આપે છે.
બંધારણીય સભાની દૃષ્ટિએ શું ચર્ચાઓ ?
અરજીમાં બંધારણીય એસેમ્બલીની ચર્ચાઓ ટાંકવામાં આવી છે, જે દર્શાવે છે કે બંધારણના મુસદ્દા દરમિયાન બેવડી નાગરિકતાનો વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો. કે.ટી. શાહની દરખાસ્ત અનુસાર ભારતના વિભાજનની આસપાસની જટિલતાઓને કારણે તે સમયે બેવડી નાગરિકતા માટે કાર્યવાહી કરવામાં આવી ન હતી. જ્યાં આર્ટિકલ 11 દ્વારા સંસદ પર છોડવામાં આવ્યું હતું.
અરજદારોની શું છે દલીલ ?
અરજદારો દલીલ કરે છે કે જ્યારે બેવડી નાગરિકતા કેટલાક પડકારો રજૂ કરે છે, ત્યારે ભારત જેવા વિકાસશીલ રાષ્ટ્ર માટે તેને ગંભીરતાથી વિચારવું જોઈએ. અરજી ભારપૂર્વક જણાવે છે કે દ્વિ નાગરિકત્વ અધિકારો રાષ્ટ્રીય વિકાસ માટે ભારતીય ડાયસ્પોરાની સંભવિતતાનો ઉપયોગ કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું હોઈ શકે છે.
સત્તાવાર પ્રતિભાવ અને આગામી સુનાવણી
અરજદારે 10 ઓગસ્ટ, 2023ના રોજ ભારતીય વિદેશ મંત્રાલય અને ગૃહ મંત્રાલયને બેવડી નાગરિકતાની હિમાયત કરીને રજૂઆત કરી હતી. ત્યારથી, આ મુદ્દો મીડિયા અને રાજકીય પરિપ્રેક્ષ્યમાં સ્થાન મેળવી ચૂક્યો છે. વિદેશ મંત્રીની તાજેતરની ટિપ્પણીઓ આ વિકલ્પને વધુ નવી દિશાઓ તરફ દોરી રહી છે.
કાર્યકારી ચીફ જસ્ટિસ મનમોહન અને જસ્ટિસ તુષાર રાવ ગેડેલાની આગેવાની હેઠળની બેન્ચ બુધવારે આ મામલાની સુનાવણી કરવાની છે. આ સુનાવણીના પરિણામની ભારતીય ડાયસ્પોરા અને તેના વૈશ્વિક નાગરિકો સાથે ભારતની સગાઈ માટે દૂરગામી અસરો હોઈ શકે છે.