પહેલા સીધી આયાત અને નિકાસ બંધ હતી, પરંતુ હવે પરોક્ષ આયાત બંધ કરી દેવામાં આવી, હવે ભારત સરકારની મંજૂરી જરૂરી રહેશે
ભારત સરકારે હવે પાકિસ્તાનથી આવતી વસ્તુઓ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ (ભારત વિરુદ્ધ પાકિસ્તાન આયાત પ્રતિબંધ) લાદી દીધો છે, જેનો અર્થ એ થયો કે હવે કોઈ પણ વસ્તુ પાકિસ્તાનથી કોઈપણ રીતે આવશે નહીં. વાણિજ્ય મંત્રાલયે કહ્યું કે હવે પાકિસ્તાનથી આયાત પર સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
પહેલા સીધો વેપાર બંધ કરવામાં આવ્યો હતો (ડાયરેક્ટ એક્સપોર્ટ-ઇમ્પોર્ટ બૅન), પરંતુ હવે પરોક્ષ આયાત પણ બંધ કરવામાં આવી છે (ઇન્ડિયા બૅન ડાયરેક્ટ ઇનડાયરેક્ટ ઇમ્પોર્ટ). આ પાકિસ્તાન માટે એક ઊંડો ફટકો છે. ભારતનું વાણિજ્ય મંત્રાલય એવા ઉત્પાદનોની યાદી તૈયાર કરી રહ્યું છે જે ભારતમાંથી આયાત કે નિકાસ કરવામાં આવશે નહીં.
વાણિજ્ય મંત્રાલયના જાહેરનામા અનુસાર, ભારતે તાત્કાલિક અસરથી પાકિસ્તાનથી તમામ માલની સીધી કે પરોક્ષ આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. આ સંદર્ભમાં એક જોગવાઈ ફોરેન ટ્રેડ પોલિસી (FTP) 2023 માં ઉમેરવામાં આવી છે. જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આગામી આદેશો સુધી તાત્કાલિક અસરથી, પાકિસ્તાનથી આવતા કે નિકાસ થતા તમામ માલની પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ આયાત પર પ્રતિબંધ લાદવામાં આવી રહ્યો છે. આ માહિતી 2 મેના રોજ જાહેર કરાયેલા નોટિફિકેશનમાં આપવામાં આવી છે.
આગામી આદેશ સુધી આયાત બંધ
FTP જોગવાઈ જણાવે છે કે પાકિસ્તાનમાં ઉદ્ભવતા અથવા નિકાસ કરાયેલા તમામ માલની પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ આયાત અથવા પરિવહન, ભલે તે મુક્તપણે આયાત કરવામાં આવે કે પરવાનગી આપવામાં આવે, આગામી આદેશો સુધી તાત્કાલિક અસરથી પ્રતિબંધિત રહેશે.
ભારત સરકારનો આ આદેશ એવા સમયે આવ્યો છે જ્યારે આતંકવાદને પ્રોત્સાહન આપનારા દેશ પાકિસ્તાને પડદા પાછળથી પહેલગામમાં આતંકવાદી હુમલો કર્યો હતો જેમાં 26 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા.
ભારત સરકારની મંજૂરી જરૂરી રહેશે
ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ (DGFT) એ નોટિફિકેશનમાં જણાવ્યું હતું કે આ પ્રતિબંધ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને જાહેર નીતિના હિતમાં લાદવામાં આવ્યો છે. આ પ્રતિબંધના કોઈપણ અપવાદ માટે ભારત સરકારની મંજૂરીની જરૂર પડશે. આનો અર્થ એ થયો કે જો કોઈ વસ્તુ પાકિસ્તાનમાં વેપાર હેતુ માટે મોકલવામાં આવે છે અથવા ત્યાંથી આવે છે, તો તેને ભારત સરકારની મંજૂરીની જરૂર પડશે.
બંદર પર પાકિસ્તાની જહાજોને પણ પ્રતિબંધિત કરવામાં આવ્યા હતા
બીજા એક આદેશમાં, મર્ચન્ટ શિપિંગ એક્ટ, 1958 ની કલમ 411 હેઠળ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરતા, ભારત સરકારના ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ શિપિંગે પાકિસ્તાની ધ્વજવાળા જહાજોને કોઈપણ ભારતીય બંદર પર આવવા પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો આદેશ આપ્યો છે. આ સાથે, ભારતીય ધ્વજવાળા જહાજોને પાકિસ્તાનના કોઈપણ બંદર પર જવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
રાષ્ટ્રીય હિતમાં અને ભારતીય દરિયાઈ સંપત્તિ અને માળખાગત સુવિધાઓના રક્ષણ માટે જારી કરાયેલ આ નિર્દેશ તાત્કાલિક અસરથી અમલમાં આવ્યો છે અને આગામી સૂચના સુધી અમલમાં રહેશે. આ આદેશનો ઉદ્દેશ્ય વર્તમાન ભૂ-રાજકીય પરિસ્થિતિ વચ્ચે દરિયાઈ સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવાનો છે.
ભારત પાકિસ્તાન વેપાર
ભારતથી પાકિસ્તાન કઈ વસ્તુઓ જતી હતી?
બંને દેશો વચ્ચે વેપાર પ્રતિબંધ પહેલા, ભારત મુખ્યત્વે કપાસ, રસાયણો, ખાદ્ય ઉત્પાદનો, દવાઓ અને મસાલાઓની નિકાસ કરતું હતું. આ ઉપરાંત, ચા, કોફી, રંગ, ડુંગળી, ટામેટા, લોખંડ, સ્ટીલ, ખાંડ, મીઠું અને ઓટો પાર્ટ્સ જેવી વસ્તુઓ પણ ત્રીજા દેશો દ્વારા મોકલવામાં આવી હતી.
પાકિસ્તાનથી ભારતમાં શું આવતું હતું?
અગાઉ સિમેન્ટ, જીપ્સમ, ફળો, તાંબુ અને મીઠું જેવા ઉત્પાદનોની આયાત કરવામાં આવતી હતી, પરંતુ 2019 પછી આયાત લગભગ શૂન્ય થઈ ગઈ. 2024માં પાકિસ્તાનથી ભારતની આયાત માત્ર 4.8 મિલિયન ડોલરની રહી હતી. તેણે ફક્ત સિંધવ મીઠું અને મુલતાની માટી જેવી આવશ્યક ચીજોનો ઓર્ડર આપ્યો હતો. હવે આ પણ સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ જશે.
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે સીધો વેપાર
પુલવામા હુમલા પહેલા, 2008-2018 ની વચ્ચે, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં LoC પર લગભગ 7,500 કરોડ રૂપિયાનો વેપાર થયો હતો, જેનાથી 66.4 કરોડ રૂપિયાની આવક થઈ હતી. જોકે, 2019 માં, ભારતે આ માર્ગ પણ બંધ કરી દીધો હતો, કારણ કે ગુપ્તચર અહેવાલોમાં ગેરકાયદેસર શસ્ત્રો, નકલી ચલણ અને માદક દ્રવ્યોની દાણચોરી સૂચવવામાં આવી હતી.
વર્ષ 2024 માં પરોક્ષ વેપાર
2024 માં બંને દેશો વચ્ચેનો પરોક્ષ વેપાર $1.21 બિલિયન (લગભગ રૂ. 10,000 કરોડ) થી વધુ હતો, જે 2018 માં $2.35 બિલિયનના રેકોર્ડ સ્તરથી ઓછો છે. ભારતની નિકાસ ઊંચી રહી છે, જ્યારે પાકિસ્તાનમાંથી આયાત નજીવી રહી છે.